ΤΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ: ΤΡΟΠΟΙ ΑΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

ΤΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ:

 ΤΡΟΠΟΙ ΑΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

+Αρχιμ. Δανιήλ Γούβαλη 

 

 Θ' αρχίσουμε το καινούργιο κεφάλαιο με τον αίγαγρο της Κρήτης, το περίφημο αγριόγιδο των Λευ­κών ορέων, γνωστό και με την ονομασία κ ρ ί - κ ρ ί. Ανέκαθεν το κυνηγούσαν αμείλικτα. Οι «αγριολόγοι» της Κρήτης δεν το άφηναν ποτέ ήσυχο. Το κρέας του νοστιμώτατο. Σου δίνει την εντύπωσα πως πρόκειται για ζαρκάδι και όχι για αίγα. Το δέρμα του ζηλευτό. Μάλι­στα δύο μαύρες ταινίες η μία κατά μήκος της ράχης και η άλλη στο προ των εμπρόσθιων ποδιών μέρος σχηματί­ζουν σταυρό. Και επειδή είναι πολύ συνεκτικό προσφέ­ρεται στην κατασκευή στερεών σπόγγων και λουριών. Τα κέρατα του γεμάτα μεγαλείο, με τύλους, εγκάρσιες δηλαδή ραβδώσεις που προσδιορίζουν την ηλικία του. Οι αρχαίοι Κρήτες συνέδεαν δύο κέρατα τού αρσενικού (τού θηλυκού είναι μικρά) με ξύλινη λαβή και έφτιαχναν εξαιρετικά τόξα.

 Ο κίνδυνος της εξαφανίσεώς του είναι προφανής. Πλην όμως ο Δημιουργός τού χάρισε τρόπους αυτοπρο­στασίας. Μπορεί να τρέχη και να πηδάη με καταπλη­κτική ταχύτητα και τέχνη μέσα στα βράχια και στους γκρεμούς. Στα πολύ δύσβατα και απόκρημνα μέρη το βοηθούν και τα κέρατά του, που τα αγκιστρώνει στους βράχους για να σωθή από την κατακρήμνισι. Είναι εφωδιασμένο με ισχυρή όρασι και ακοή. Αλλά ιδιαίτερα με οξύτατη όσφρησι. Οσφραίνεται τους «αγριολόγους» από πολύ μεγάλες αποστάσεις. Γι' αυτό και οι κυνηγοί προσέχουν τι θέσι θα πάρουν σχετικά με την διεύθυνσι τού ανέμου. Επίσης, καθώς ζη μαζί με άλλα κατά μικρές ομάδες, ένα κάνει τον φρουρό, και μόλις αντικρύση τον εχθρό ειδοποιεί με ειδική κραυγή, με το λεγόμενο «πτοιάκισμα».

Τρόποι αυτοπροστασίας. Συστήματα αμύνης. Είναι κάτι που παρατηρείται σ' όλες τις σελίδες τού βιβλίου της φύσεως. Όλα τα δημιουργήματα είναι προικισμένα με τρόπους και ικανότητες που τους εξασφαλίζουν την επιβίωσι. Μελετώντας αυτούς τους τρόπους θαυμά­ζουμε την σοφία τους, καθώς επίσης και την πολύμορφη ποικιλία τους. Το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης θα είχε πολλά να διδαχθή από την μελέτη τους!

 Ωμιλήσαμε προηγουμένως για την ισχυρότατη όσφρη­σι τού κρί - κρί. Τώρα θ' ασχοληθούμε λίγο με την όσφρησι τού ρινόκερου. Το ζώο αυτό χαρακτηρίζεται ελαττωματικό ως προς την όρασι. Και αντικείμενα που βρίσκονται κοντά του δεν τα διακρίνει καλά. Πως λοι­πόν θα μπορέση να ξεχωρίση τους φίλους από τους ε­χθρούς; Πως θα μπόρεση να βρή το δρόμο του; Τα ελλείμ­ματα της οράσεως τα αναπληρώνει η όσφρησις. Αναφέ­ρεται χαρακτηριστικά από τους φυσιοδίφες ότι συναν­τώντας στο δρόμο του ο ρινόκερος κοπριά από άλλο ρι­νόκερο, καταλαβαίνει με την όσφρησι ποιος πέρασε. Σχετικά πειράματα έχουν αποδείξει ότι κάθε ρινόκερος έχει προσωπική μυρουδιά και αναγνωρίζεται από τους συντρόφους του ανάμεσα σε πλήθος ζώων, ακόμη και σε απόλυτο σκοτάδι.

 Η καμηλοπάρδαλις αμύνεται με την οξύ­τατη όρασί της. Από το υψηλότατο σημείο της σκοπιάς της κατοπτεύει την γύρω περιοχή σε ακτίνα πολλών χι­λιομέτρων και διακρίνει τον εχθρό, το λιοντάρι λ.χ. που παραμονεύει σε απίθανη απόστασι.

 Η στρουθοκάμηλος, το μεγαλύτερο πουλί της γης, παρ' όλο που έχει ωραία και μεγάλα φτερά, δεν μπορεί να πετάξη. Πως όμως θα αμυνθή στην ώρα του κινδύνου; Την σώζει το γρήγορο τρέξιμό της. Στο τρέξιμο δεν την φθάνει ούτε το ταχύτερο άλογο τού ιππόδρομου.

Το ιμπάλα, μία όμορφη αφρικανική αντιλόπη, έχει όπως όλες οι αντιλόπες, πολυάριθμους εχθρούς. Διαθέ­τει όμως και πολλά εφόδια αυτοπροστασίας. Δυνατή όρασι και ακοή και όσφρησι. Επί πλέον αφάνταστη επιτηδειότητα στα πηδήματα. Εάν λ.χ. μία λεοπάρδαλις επιτεθή σε μία ομάδα από ιμπάλα, αυτά διασκορπίζον­ται προς όλες τις κατευθύνσεις με συνεχόμενα πηδήματα που στο μήκος φθάνουν τα δέκα μέτρα, ενώ στο ύψος τα τρία. Πηδώντας επάνω, πέφτοντας κάτω με ταχύτατο ρυθμό, εμφανιζόμενα και εξαφανιζόμενα με τα ασυνήθι­στα πηδήματα και ακροβατικά, κάνουν το αρπακτικό να σαστίζη και να μη ξέρη πως να ενεργήση.

 Ο γνωστός σκαντζόχοιρος δεν φημίζεται ούτε για καλή όρασι η όσφρησι ούτε και μπορεί να κάνη άλματα όπως το ιμπάλα. Έχει όμως το δικό του προστα­τευτικό σύστημα, τα αγκάθια του. Μόλις βρεθή μπροστά στον κίνδυνο, κουβαριάζεται και γίνεται φρούριο απόρ­θητο. Χιλιάδες αγκάθια ορθώνονται από την περίεργη αυτή ζωντανή μπάλλα, σωστό δάσος από ξίφη, έτοιμα να αντιμετωπίσουν οποιονδήποτε κίνδυνο. Κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο σύστημα αμύνης.

 Στις θερμές χώρες ζη ο ορυκτερόποδας, γνω­στός και σαν «γουρούνι της γης». Ζώο άσχημο, με κωνικό κεφάλι, τεράστια αυτιά, γυμνό σχεδόν δέρμα και μεγάλη ουρά. Στα μπροστινά του πόδια υπάρχουν τέσσερα πε­λώρια νύχια, πολύ ισχυρά, όμοια με σκαπάνες, ενώ τα πισινά ομοιάζουν με φτυάρια. Μόλις αντιληφθή κίν­δυνο, διπλώνει την ουρά κάτω από το σώμα του, σκάβει με θαυμαστή ταχύτητα το χώμα με τα μπροστινά πόδια και με τα πισινά το πετάει πίσω, και σε λίγο βρίσκεται ασφαλισμένος σε υπόγειο καταφύγιο. Υπέροχος και τα­χύτατος σκαφτιάς.

 Όλοι μας ξέρουμε το ενοχλητικό και αποκρουστικό έντομο που λέγεται κατσαρίδα. Έχει όμως κάτι το θαυ­μαστό να μας παρουσιάση. Διαθέτει κάποιον καταπλη­κτικό μηχανισμό που κάνει θαύματα σε περιπτώσεις που η όρασις ή η ακοή καταθέτουν τα όπλα.

Στο πίσω άκρο τού σώματός της υπάρχουν κάποιες μικρότατες τρίχες. Σ' αυτές είναι κρυμμένο το μυστή­ριο. Όσο ασήμαντες φαίνονται, τόση σπουδαιότητα εμφανίζουν. Παίρνουν άριστα στο πληροφοριοδοτικό έργο.

Ας υποθέσουμε ότι ορμάει από πίσω ένας βάτραχος να την συλλάβη και να την στείλη στο στομάχι του. Τινά­ζει απότομα την γλώσσα του και δεν θ' αργήση να την καταβροχθίση. Αλλά αυτοστιγμεί η κατσαρίδα ειδο­ποιήθηκε για τον κίνδυνο και πέταξε μακριά. Πως τον πήρε είδησι; Ποιος της διεμήνυσε την έφοδο τού εχθρού; Ποιος άλλος! Αυτές οι μικροσκοπικές τρίχες.

Η διαδικασία έχει ως εξής : Οι ευαίσθητες αυτές τρίχες διεγέρθηκαν από την δόνησι τού αέρα που προκά­λεσε το τίναγμα της γλώσσας τού βατράχου, και αστρα­πιαία τέθηκε σε λειτουργία ένας μηχανισμός - κομπιούτερ μέσα στο νευρικό της σύστημα. Έτσι και η εχθρική παρουσία επισημάνθηκε, αλλά και η φορά της επιθέ­σεως! Όταν η κατεύθυνσις τού εχθρού είναι διαφορετι­κή, διεγείρονται διαφορετικές τρίχες. Και σε χρόνο —θαυμάστε!— ίσο με το ένα εικοστό τού δευτερόλεπτου, και λιγώτερο, εκτινάσσεται μακριά από τον κίνδυνο.

Βλέπουμε λοιπόν ότι ένα κακορρίζικο έντομο, το οποίο θα έκανε πολλούς να γογγύσουν που το έφτιαξε ο Θεός, γίνεται καθρέπτης που αντικαθρεπτίζει επάνω του την μεγάλη Σοφία!

 Όπως θα δούμε σε επόμενο κεφάλαιο υπάρχουν ψά­ρια που παράγουν ηλεκτρισμό. Αυτά διαθέτουν μία απί­στευτη ικανότητα. Μπορούν και προσανατολίζονται αλάνθαστα μέσα στο πιο βαθύ σκοτάδι. Αν στα ποτάμια ή στις λίμνες και στις θάλασσες που ζουν, αντιμετωπί­σουν νύχτα και μαυρίλα και θολούρα, δεν πτοούνται. Και αυτό, χάρις σε μερικούς ειδικούς πόρους σε διάφο­ρα σημεία τού σώματός τους που αποτελούν μυστηριώ­δεις ανιχνευτές.

Καθώς το ψάρι κινείται στα νερά, δημιουργεί γύρω του κάποιο αδύναμο ηλεκτρικό πεδίο. Ας υποθέσουμε ότι τα νερά είναι κατασκότεινα και απειλείται να σκοντάψη στην προεξοχή κάποιου βράχου. Μόλις η άκρη της προεξοχής μπή μέσα στο ηλεκτρικό πεδίο, προξενείται μία αναταραχή. Αμέσως δραστηριοποιούνται τα καταπληκτικά όργανα που αναφέραμε, και το ψάρι ειδο­ποιείται ν' αλλάξη δρομολόγιο. Έτσι αποφεύγει τις κακοτοπιές και βρίσκει τον δρόμο του μέσα στα σκοτά­δια. Την ώρα που παίρνει το σήμα μπορεί να μετακινηθή ή εμπρός ή πίσω με θαυμαστή ακρίβεια.

 Βλέπουμε λοιπόν ότι το κάθε έμβιο ον διαθέτει κά­ποια προστατευτική ασπίδα, είτε συνηθισμένη είτε πρω­τότυπη, και μ' αυτήν σώζεται.

Μία κατηγορία κατωτέρων ζώων τού βυθού έχουν μαλακή σάρκα. Έτσι εκτίθενται σε χίλιους δυο κινδύ­νους. Πλην όμως έχει ληφθή και γι' αυτά πρόνοια. Το μαλακό τους σώμα προστατεύεται από πέτρινο περίβλη­μα, το όστρακο. Έτσι λοιπόν τα στρείδια, τα μύδια, οι καλόγνωμες, οι αχιβάδες, οι πεταλίδες, τα κοχύλια κλπ. δεν φοβούνται τον εχθρό. Το σκληρό τους όστρακο τα κάνει απόρθητα.

 Στον κόσμο της ξηράς συναντούμε καβούκια στα σαλιγκάρια και στις χελώνες. Χελώνες βέβαια υπάρχουν και στις θάλασσες.

Αλλού αντί για όστρακα και κελύφη θα ιδούμε αγκάθια. Αλλού θα συναντήσουμε κέρατα ή δαγκάνες ή βυζάχτρες ή κεντριά... Κάθε πλάσμα τού Θεού έχει τον τρόπο του να προστατεύεται.

 Ένα είδος βατράχου βολεύεται θαυμάσια με οποιαδήποτε ατμοσφαιρική κατάστασι. Πως το καταφέρ­νει; Εκχύνει από το σώμα του ένα αφρώδες υγρό, το οποίο άλλοτε εμποδίζει τις ηλιακές ακτίνες να το προσ­βάλλουν και να το βλάπτουν, και άλλοτε εμποδίζει την υγρασία. Ρυθμίζοντας έτσι τα πράγματα, έχει πάντοτε τις καιρικές συνθήκες της αρεσκείας του.

Κάποτε έτυχε να παρακολουθώ μία τηλεοπτική εκ­πομπή με τον τίτλο «Ο κόσμος τού βυθού». Ήταν αφιε­ρωμένη στους κάστορες, τα θαυμαστά αυτά ζώα που φτιάχνουν ωραίες οικοδομές μέσα στα νερά των ποτα­μών. Δύο σημεία της εκπομπής τα συγκράτησα καλά. Το ένα, ότι ο κάστορας μένει πάντοτε έφ' όρου ζωής πιστός στον σύντροφό του. Πρότυπο συζυγίας. Το άλλο, που μας ενδιαφέρει εδώ, ότι από αδένες τού σώματός του παράγεται ένα ελαιώδες υγρό, που τον καθιστά αδιάβρο­χο. Έτσι προστατεύεται από την επίδρασι τού νερού. Διαφορετικά, μέσα στα νερά και στους νερόλακκους που ζη θα τον εξόντωνε η υγρασία. Η πρόνοια όμως τού Δημιουργού τον εφωδίασε με σωτήριο αδιάβρο­χο. Πως να μην αναφώνηση κανείς το «Ως εμεγαλύνθη τα έργα Σου...»!

 Ένα είδος τερμιτών που ζη στην Αφρική, στην Κεν­τρική Αμερική και στην Αυστραλία, στην άμυνα κατά των εχθρών χρησιμοποιεί ένα αμυντικό σύστημα σοφό και καταπληκτικό. Όταν οι εχθροί τους, τα μυρμήγκια λ.χ. ή οι αράχνες, κάνουν επίθεσι στην αποικία τους, τους αποκρούουν με μία δύσοσμη χημική ουσία. Εκτο­ξεύουν μία μυρουδιά σαν σπρέι που είναι τόσο βαρειά, τόσο άσχημη και τόσο φρικτή, ώστε οι αντίπαλοι όχι απλώς να απωθούνται, αλλά και να ζαλίζωνται υπερβολικά, ακόμη και να πέφτουν κάτω νεκροί. Οι τερμίτες δηλαδή αυτοί ανακάλυψαν τον πόλεμο με χημικά όπλα!

 Στις θερμές χώρες υπάρχει ένα σχετικά μικρό ζώο που ονομάζεται προτελής ο λοφοφόρος (έ­χουμε ξαναμιλήσει γι' αυτόν). Ομοιάζει λίγο με σκύλο και περισσότερο με ραβδωτή ύαινα. Είναι νυκτόβιο. Την ημέρα του την περνά σε μία βαθειά φωλιά που αποτελεί­ται συνήθως από δύο ή περισσότερες στοές μήκους δέκα μέτρων περίπου, που καταλήγουν σ' ένα κυκλικό θάλα­μο με διάμετρο ένα μέτρο. Στο ζώο αυτό συναντούμε κάτι παρόμοιο με τους τερμίτες. Μόλις βρεθή σε κίνδυνο αντιμετωπίζει τους εχθρούς του εκκρίνοντας από πίσω από τους εδρικούς αδένες (στους τερμίτες η εκτόξευσις γίνεται από εμπρός από το κεφάλι) μία ιδιαίτερα απο­κρουστική και αηδιαστική οσμή, η οποία είναι ικανή να τους τρέψη σε φυγή.

 Στον φρύνο, τον μεγαλόσωμο και μακρόβιο βάτραχο (στην πατρίδα μας είναι γνωστός συνήθως με το όνομα «μπράσκα») που είναι ωφελιμώτατος στην γεωργία, διότι καταστρέφει πλήθος από επιβλαβή ζωύφια, πα­ρατηρείται το εξής: Στο δέρμα του φυλάσσεται ένα βλεν­νώδες δηλητήριο που αναγκάζει τους εχθρούς του να απομακρύνωνται. Οι εχθροί του που αντιλαμβάνονται την ύπαρξι αυτού τού δηλητηρίου, θα λένε μεταξύ τους: «Μη πλησιάζετε! Δηλητήριο»!

 Μερικές παράγραφοι που θα ακολουθήσουν μπορούσαν να τιτλοφορηθούν: «Παρατηρήσεις σε βα­τράχους  της  Νότιας  Αμερικής».

Σ' αυτήν την χώρα υπάρχουν βάτραχοι με αμυντικό σύστημα προχωρημένης μορφής. Το δηλητήριο που δη­μιουργείται στους βλεννογόνους αδένες τού δέρματος (γενικά όλα τα αμφίβια έχουν στο δέρμα τους τέτοιους αδένες για να το διατηρούν υγρό) χαρακτηρίζεται ιδιαί­τερα δραστικό. Τα καταφέρνει να παραλύση αμέσως ένα πουλί ή έναν πίθηκο που θα τους αγγίξη.

Έχουν ερευνηθή είκοσι τουλάχιστον διαφορετικά είδη βατράχων με δηλητήριο. Πρόσφατα ανακαλύφθηκε ένας βάτραχος με τόσο ισχυρό δηλητήριο, ώστε και μία μικρή επαφή με το δέρμα του οδηγεί στον θάνατο. Και άνθρωπο ακόμη μπορεί να θανάτωση. Οι ιθαγενείς της Κολομβίας για να καταστήσουν θανατηφόρα τα βέλη τους, τρίβουν την αιχμή τους επάνω στην ράχι αυτών των αμφιβίων.

Ένας βάτραχος στην Αργεντινή είναι σπουδαίος στην αντιμετώπιση των καιρικών μεταπτώσεων. Φέρει πολλούς αδένες στο δέρμα του που μπορούν να παρά­γουν κερί! Μόλις νοιώση το δέρμα του να στεγνώνη και να ξεραίνεται, θέτει σε λειτουργία αυτούς τους αδένες, και αμέσως το σώμα του περιβάλλεται μ' ένα επίχρι­σμα που αποτελεί εξαιρετικό αδιάβροχο ένδυμα! Αυτό δεν επιτρέπει στις καιρικές συνθήκες να επιδράσουν στον οργανισμό του, και έτσι η ποθητή υγρασία διατη­ρείται στο ακέραιον.

 Αλλά και μελετώντας το που εναποθέτουν οι βάτρα­χοι τα αυγά τους και πως τα προστατεύουν από τους διά­φορους κινδύνους, πάλι θα νοιώσουμε κατάπληξι. Ιδιαί­τερα με αυτό που παρουσιάζει κάποιος βάτραχος της Βραζιλίας. Πρόκειται για θαύμα. Όταν για πρώτη φορά γνώρισα την περίπτωσι έμεινα άναυδος. Εδώ πρέπει να είσαι πνευματικά αναίσθητος για να μη συγκλονισθής και να μη στείλης εντονώτατες δοξολογίες στον άγιο Δημιουργό.

Ενώ άλλοι βάτραχοι γεννούν πολυάριθμα αυγά — με­ρικοί μέχρι και έξι χιλιάδες—και τα εγκαταλείπουν σε διάφορα μέρη, αυτός γεννά γύρω στα εκατό. Μόλις γεν­νηθούν, το αρσενικό με όμορφες και προσεκτικές κινή­σεις των πίσω ποδιών τα σπρώχνει και τα ανεβάζει, όσα περισσότερα μπορεί, στην ράχι τού θηλυκού. Κολλούν όλα. Το θηλυκό μετακινείται χωρίς να πέση κανένα.

Έπειτα ακολουθεί άλλο θαυμάσιο. Το δέρμα στην ράχι αρχίζει να αλλοιώνεται, να πρήζεται και σιγά - σιγά όλα χώνονται μέσα. Κατόπιν σχηματίζεται μία μεμ­βράνη που μεγαλώνει και τα σκεπάζει καθ' ολοκλη­ρίαν. Τελεία κάλυψις. Στην συνέχεια, αφού περάσουν τριάντα ώρες το δέρμα ανακτά πλήρως την αρχική του φυσιολογική όψι. Κανένας δεν μπορεί να υποπτευθή τι κρύβεται από κάτω.

Επί τρεις εβδομάδες το θηλυκό κινείται εδώ κι' εκεί, και ο εχθρός δεν νοιώθει τίποτε από αυτά που συντελούν­ται επάνω στην ράχι του. Τα αυγά εκκολάπτονται με την ησυχία τους, χωρίς τον παραμικρό κίνδυνο. Η δική τους ασφάλεια δεν συγκρίνεται με καμμία άλλη. Μόλις συμπληρωθούν οι τρεις εβδομάδες, παρατηρούνται στο δέρμα κάποιες διεργασίες, κάποια σκασίματα. Κι' αφού περάσουν άλλες τρεις εβδομάδες τα μικρά αρχίζουν να βγαίνουν και χαιρετούν το φως τού ήλιου. Τώρα πια δεν χρειάζονται την μητρική προστασία. Σαν εξαιρετικοί κολυμβηταί βουτούν στα νερά, βρίσκουν τροφές, ανακαλύ­πτουν κρυψώνες ασφαλείας. Κι' όταν θα μεγαλώσουν θα δείξουν παρόμοια στοργή και φροντίδα στους δικούς τους απογόνους.

 Αφού ο λόγος είναι περί βατράχων, έχουμε και κάτι άλλο να πούμε. Οι βάτραχοι δεν τα πηγαίνουν καλά με το ψύχος. Πως λοιπόν αντιμετωπίζουν τον χειμώνα; Τι κάνουν όταν οι βάλτοι παγώνουν και τα χωράφια σκεπά­ζονται με χιόνι; Μήπως πηγαίνουν στις θερμές χώρες; Ασφαλώς όχι. Άλλωστε δεν διαθέτουν φτερά για να σκεφθούν αποδημίες. Χώνονται βαθειά στην λάσπη και κατεβάζουν στο ελάχιστο την αναπνοή και την κυκλο­φορία τού αίματος. Με άλλα λόγια πέφτουν σε χειμερινή νάρκη. Μόλις περάσουν τα κρύα και τα χιόνια, φρέσκοι και ξεκούραστοι θα προβάλουν πάλι στο προσκή­νιο της ιστορίας! Το ίδιο γίνεται και με τα φίδια, τις σαλαμάντρες, τις χελώνες, ωρισμένα είδη σκίουρων, ποντίκων κλπ. Αντί λοιπόν για αποδημίες ξέρουν την χειμερινή νάρκη. «Το καλό το παλληκάρι — όπως λέει και η παροιμία — ξέρει κι' άλλο μονοπάτι»!

 Η άμυνα με χημικά όπλα δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των ζώων. Την συναντούμε και στο βασί­λειο των φυτών. Πολλά είναι τα φυτά, τα οποία διαθέτουν χημικές ουσίες που δεν τις χρησιμοποιούν για την φυσιολογική τους ανάπτυξι, αλλά για προστασία. Για να αμύνωνται εναντίον των φυτοφάγων ζώων και εντόμων, Ιδίως των εντόμων που κάνουν μεγάλη θραύσι στον φυτικό κόσμο.

Έτσι ωρισμένα φυτά, για να προστατευθούν από τους εχθρούς των περικλείουν μέσα τους αλκαλοειδείς ουσίες, όπως είναι η καφεΐνη, η νικοτίνη, η κοκαΐνη, η μορφίνη κλπ. Σ' αυτήν την κατηγορία ανήκουν ο καφές, ο καπνός, η πατάτα, η κάνναβις, η κινίνη κ.α.

Γιατί οι γίδες ή τα πρόβατα δεν πλησιάζουν καθόλου τα φύλλα τού κισσού; Διότι περιέχουν δηλητηριώδεις ουσίες. Γιατί παραμένουν άθικτα τα φύλλα της πικρο­δάφνης; Για τον ίδιο λόγο. Γιατί τα έντομα δεν βλά­πτουν καθόλου τα χρυσάνθεμα; Διότι μία υγρή ουσία που περικλείουν αυτά τα άνθη, τα οδηγεί στον θάνατο.

 Κάτι αντίστοιχο παρατηρείται σε ωρισμένα είδη πε­ταλούδων. Οι πεταλούδες αυτές παρ' όλο που ξε­χωρίζουν για τα χτυπητά και φανταχτερά τους χρώματα και τις εντυπωσιακές κηλίδες, δεν ενοχλούνται καθόλου ούτε από τα πουλιά ούτε από τους άλλους εχθρούς. Τι είναι αυτό που τις προστατεύει; Είναι η κακή γεύσις τους. Στο στάδιο της προνύμφης τρέφονται με φυτά που προ­μηθεύουν στον οργανισμό τους ουσίες άνοστες στους εχθρούς των. Και όπως εμείς αποφεύγουμε ένα δύσγευστο φαγητό, έτσι και τα πουλιά απομακρύνονται από τις κακόγευστες αυτές πεταλούδες.

 Στις ερημικές περιοχές των θερμών χωρών ευδοκιμούν οι κάκτοι. Σ' αυτά τα μέρη τα ζώα που τυχαίνει να περνούν πάντοτε αναζητούν νερό. Τα βασανίζει η δίψα. Εν τω με­ταξύ οι κάκτοι είναι γεμάτοι από νερό. Πως όμως δεν εξαφανίσθηκαν από τα διψασμένα ζώα; Απλούστατα, διότι είναι σκεπασμένοι μ' ένα σωρό αγκάθια. Διαφορε­τικά δεν γλύτωναν από τα δόντια των ζώων.

 Σε όλους μας είναι γνωστός, ο χαμαιλέων, η εντυπωσιακή αυτή σαύρα των θερμών χωρών για την οποία έχουμε ξαναμιλήσει. Αδύναμο και μικρό ζώο όπως είναι, κινδυνεύει από πολυάριθμους εχθρούς. Ωσ­τόσο έχει θαυμαστούς τρόπους αυτοπροστασίας. Τα μά­τια του μπορούν να περιστρέφωνται άνετα προς όλες τις διευθύνσεις, και μάλιστα το ένα ανεξάρτητα από το άλλο! Έτσι το ένα μάτι κοιτάζει εμπρός και εξερευνά τον δρόμο που πρόκειται να διανυθή, ενώ το άλλο δίνει πληροφορίες για το τι συμβαίνει στα μετόπισθεν.

Επί πλέον διαθέτει και την ικανότητα τού μιμητισμού. Μπορεί να μιμήται το χρώμα τού κλαδιού ή τού φυλλώματος όπου βρίσκεται. Το σπουδαίο είναι ότι η αλλαγή τού χρωματισμού μπορεί να γίνεται μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα. Ποιος θα αμφισβητήση την σπου­δαιότητα ενός τέτοιου τρόπου αυτοπροστασίας; Το πιο τέλειο καμουφλάζ.

 Στις πολικές αλεπούδες, σ' αυτές δηλαδή που ζουν στις αρκτικές περιοχές, συμβαίνει κάτι το αξιο­θαύμαστο: Το γκρίζο - καφφετί καλοκαιρινό τρίχωμά τους μεταβάλλεται σε λευκό κατά την διάρκεια τού χειμώνα! Έτσι άσπρες αυτές, άσπροι οι πάγοι και τα χιόνια, ποιος θα τις ξεχωρίση; Υπέροχη «παραλλαγή».

 Υπάρχουν ψάρια που έχουν χαρακτηρισθή σαν «ψαρια-χαμαιλέοντες». Γιατί αυτό; Διότι μπορούν κάθε τόσο να προσαρμόζονται στα χρώματα τού περι­βάλλοντος.

Η εχενηίδα λ.χ. που σχετίζεται με τις θαλάσσιες χελώνες και τους καρχαρίες — κολλάει σαν βεντούζα στις κοιλιές τους — παίρνει ανάλογα με τις περιστάσεις πράσινο χρώμα ή λευκό ή γκρίζο.

 Ένα ψάρι που διαβιεί στον κόσμο των κοραλλιών, το λεγόμενο «ψάρι - κοράλλι», άλλοτε εμφανίζεται λευ­κό, άλλοτε ροζ, άλλοτε βαθύ ερυθρό και άλλοτε μαύρο. Συμμορφώνεται δηλαδή με τα διάφορα χρώματα των κο­ραλλιών, πράγμα που τού παρέχει μεγάλη προστασία από τους εχθρούς του.

Παρόμοια και το «ψάρι - κουνέλι» που συνηθίζει να βόσκη στα ζωντανά μέρη των κοραλλιών, αλλάζει κατά περιστάσεις τρία χρώματα. Μπορεί κατά βούλησι να γίνεται την μία φορά πράσινο, την άλλη τριανταφυλλί ανοιχτό και την άλλη σκοτεινό ερυθρό.

 Κάποτε ένας ιχθυολόγος συνένωσε με ραφή ένα λευκό κι' ένα μαύρο ύφασμα, και πλησίασε στο σημείο της ενώσεως ένα ψάρι που ονομάζεται πλευρονήκτης ο πλάταξ. Συνέβαινε το εξής αξιοσημείωτο. Όταν το ψάρι προχωρούσε προς τα δεξιά ή αριστερά, χρωμα­τιζόταν ανάλογα λευκό ή μαύρο, ενώ όταν παρέμενε στο σημείο της ραφής έπαιρνε χρώμα ουδέτερο.

 Αν θέλη κανείς να μάθη την διαδικασία με την ο­ποία γίνεται η αλλαγή τού χρώματος, πρέπει να εξετά­ση τα χρωματοφόρα κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά, μικρο­σκοπικά και αναρίθμητα, ανάλογα με την συστολή τους ή την διαστολή τους μεταβάλλουν το χρώμα τού ψαριού. Λ.χ. αν τα ερυθρά και τα κίτρινα κύτταρα διασταλούν στον μέγιστο βαθμό, το ψάρι γίνεται πορτοκαλόχρωμο.

 Σπουδαίες «παραλλαγές» συναντούμε στον κό­σμο των εντόμων. Πολλές φορές θα έτυχε βγαί­νοντας στην έξοχη να ιδούμε μία πεταλούδα να πλησιάζη σ' ένα φυτό με άνθη, να διπλώνη τα φτερά της και να κάθεται και να γίνεται ένα με τα φύλλα ή τα άνθη. Έτσι καθίσταται απαρατήρητη. Η συμμόρφωσίς της με τα σχήματα και τα χρώματα τού περιβάλλοντος της χαρίζει την προστασία.

Εντομολόγοι που πήγαν σε ζούγκλες για να μελετή­σουν τα πολυάριθμα και ωραία και σπάνια έντομα, ομι­λούν με θαυμασμό γι' αυτήν την περίπτωσι. Τόσο πολύ τα έντομα προσαρμόζονται στα σχήματα και στα χρώ­ματα τού φυσικού τους περιβάλλοντος και τόσο πολύ συγχέονται με τα φύλλα ή τα λουλούδια ή τις φλούδες η τα κλαδιά, ώστε χρειάζεται ειδικά εξασκημένο μάτι για να τα επισημάνη.

Έτσι με τον παθητικό αυτό τρόπο αμύνης αυτοπροστατεύονται, διαφεύγουν την προσοχή των αναρίθμητων έχθρων τους, και κατορθώνουν να επιβιώσουν.

 Όποιος έχει ζήσει σε ορεινά χωριά της πατρίδος μας, θα γνώρισε τον θαυμαστό τρόπο με τον οποίο σώζεται η πέρδικα από τους κυνηγούς. Μόλις το όμορφο αυτό πτηνό με το χαριτωμένο περπάτημα του αντιληφθή τον κίνδυνο, γυρίζει ανάποδα και ξαπλώνει στο έδαφος, «ανασκελώνεται» όπως λένε, και (πράγμα καταπληκτικό) συγχέεται τόσο πολύ με το περιβάλλον, ώστε γίνεται εντελώς αθέατη. Μάλιστα τα περδικόπουλα (αυτά χρειά­ζονται περισσότερη προστασία) έχουν τέτοια επιτηδειότητα να γίνωνται ένα με το χώμα, γιατί τα βοηθάει και το χρώμα τους, ώστε μπροστά του να τα έχη ο κυνηγός, δεν τα ξεχωρίζει. Αυτό είναι που κάνει το κυνήγι της πέρδικας ιδιαίτερα δύσκολο.

Στην καμηλοπάρδαλι που έχει αρκετούς ε­χθρούς, παρατηρούμε παρεμφερείς προστατευτικούς τρό­πους. Τα χρώματα και τα σχέδια που βλέπουμε στο δέρμα της, ομοιάζουν με τις φωτεινές γραμμές και κηλίδες που δημιουργούν οι ακτίνες τού ήλιου ή της σελήνης καθώς περνούν ανάμεσα στα φύλλα των δένδρων. Έτσι καθώς το ζώο κινείται ανάμεσα στα δένδρα, η εικόνα που πα­ρουσιάζει το δέρμα του, συγχέεται εντελώς μ' εκείνη τού περιβάλλοντος και παραμένει απαρατήρητο από τα εχθρικά βλέμματα.

Το όριμπι — πολύ μικρή και χαριτωμένη αντιλόπη —όταν βρίσκεται σε περιοχή καμένη από φωτιά, στο αντίκρυσμα εχθρού ξαπλώνει κάτω με το λαιμό τεντωμέ­νο και τ' αυτιά ίσια στο χώμα και ακινητοποιείται. Το χρώμα τού τριχώματος του συγχέεται απόλυτα με τα καφφεκίτρινα καμένα χόρτα και την σκόνη, και έτσι εξαφανίζεται από τα μάτια τού εχθρού.

Θα τελειώσουμε το κεφάλαιο αυτό με μία - δύο περι­πτώσεις από τον θαλάσσιο κόσμο. Θα ιδούμε πως σώζε­ται η καβουρομάννα, το μεγάλο νωθρό καβούρι που περιφέρεται στους βυθούς, από τους εχθρούς της.

Επάνω στο καβούκι της φυτρώνουν διάφορα μικρά χορτάρια, που σκεπάζουν όλο το σώμα της και το καθιστούν αθέατο. Όταν τυχαίνη να μένη ακίνητη, μοιά­ζει με χορτάρι. Τίποτε δεν δείχνει ότι πρόκειται για κα­βούρι. Όταν πάλι κινήται αργά μέσα στους χορταρια­σμένους βυθούς, δίνει την εντύπωσι ότι πρόκειται για χορτάρι που ταλαντεύεται από το νερό ή που αποκόπηκε από τον βυθό και παρασύρθηκε από το ρεύμα. Μ' αυτόν τον τρόπο βρίσκεται πάντοτε σε πλήρη ασφάλεια.

Τα καλαμάρια, όπως είναι γνωστό, αντιμετωπί­ζοντας εχθρική επίθεσι βγάζουν από μέσα τους μαύρο μελάνι. Το εκτοξεύουν εναντίον τού θηρευτή με αποτέ­λεσμα να κρυφτούν από τα μάτια του δημιουργώντας του επί πλέον και σαστιμάρα. Έτσι κατορθώνουν και τού ξεφεύγουν. Το ίδιο γίνεται και με τις σουπιές και τα χταπόδια. Τα τελευταία διαθέτουν συνήθως μισό κιλό μελάνι, που το μεταχειρίζονται στην υποχώρησι, για να θολώνουν τα νερά.

Μελετώντας τους τρόπους αυτοπροστασίας των διά­φορων ειδών, διακρίνουμε πίσω από αυτούς την υπέρ­τατη Σοφία που εξοπλίζει το κάθε πλάσμα με τα απαραί­τητα εφόδια της επιβιώσεώς τους. Διακρίνουμε την προ­νοητική αγάπη τού Δημιουργού, και αισθανόμαστε πως αυτή η αγάπη ξεχύνεται παντού και αγκαλιάζει πατρικά την απεραντοσύνη τού σύμπαντος. Δοξάζουμε την τόση σοφία και αγάπη τού μεγάλου μας Πατέρα. Και διδα­σκόμαστε να εφοδιάζουμε κι' εμείς με την αναγκαία προ­στασία ό,τι καλό έργο επιτελούμε, αφού αποτελούμε εικόνες τού Δημιουργού.

 

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: «ΤΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ» ΕΚΔΟΣΗ Β’ –ΑΘΗΝΑ 1990

 

 Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον    www.egolpion.com

21   ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ  2011 

Read more: http://www.egolpion.com/tropoi_prostasias.el.aspx#ixzz2pkDRQZ00