ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΡΟΥΣΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Ἱερά Μονή Προυσοῦ καί Ἅγιον Ὄρος: Μία ἀμφίδρομη πνευματική σχέση στό πέρασμα τῶν αἰώνων

    

Οἱ ἁγιοτρόφοι περιοχές τῆς Εὐρυτανίας καί τῆς Αἰτωλοακαρνανίας, ἀπό αἰῶνες διατηροῦν, μέσα ἀπό μία ἀμφίδρομη σχέση, ἰσχυρούς πνευματικούς δεσμούς μέ τό Ἅγιον Ὄρος. Στό ἁγιορειτικό Ἁγιολόγιο καί στήν ἐν γένει ἁγιορειτική Ἱστορία, καταγράφονται, ἰδίως κατά τόν 18ο καί 19ο αἰώνα, ὁσιακές μορφές Ἀγραφιωτῶν ἀλλά καί Αἰτωλῶν καί Ἀκαρνάνων, πού ἀσκήθηκαν, ἔδρασαν καί μεγαλούργησαν στό εὐωδιαστό Περιβόλι τῆς Παναγίας. Ἀνάμεσά τους, τήν ἐποχή ἐκείνη, διακρίνονται οἱ ὅσιοι Ἀκάκιος ὁ Καυσοκαλυβίτης ὁ ἐκ Γολίτζης (†1730), οἱ ὁσιομάρτυρες Ρωμανός ὁ Καυσοκαλυβίτης ὁ ἐξ Ἀσπροπύργου (†1694), Γεράσιμος ὁ Μεγαλοχωρίτης τῆς σκήτης Ἁγίου Παντελεήμονος (†1812), Κυπριανός ὁ ἐξ Ἀγράφων ὁ Κουτλουμουσιανός  (†1679) καί ὁ ἱερομάρτυς Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός (+1779).  Ἀσκήθηκαν ἐπίσης ὁσιακῆς βιοτῆς λόγιες μορφές ὅπως ὁ ἱερομόναχος Ἰωνᾶς ὁ Καυσοκαλυβίτης (†1765), ὁ ἱερομόναχος Διονύσιος ὁ ἐκ Φουρνᾶ ὁ ἱστοριογράφος (1670-περ.1746), ὁ ἱεροδιάκονος Ἰωσήφ ὁ ἐκ Φουρνᾶ (†περ. 1822-1830), ὁ ἱερομόναχος Κύριλλος ὁ ἐξ Ἀγράφων (†1805) καθηγητής τῆς Ἀθωνιάδος καί κοινός Πνευματικός τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὁ ἱερομόναχος Σέργιος Μακραῖος διδάσκαλος τῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Πατριαρχικῆς Σχολῆς (†1819), ὁ ἱερομόναχος Πελάγιος ὁ Καυσοκαλυβίτης ἀπό τήν Ἀνδράνοβα (†1788) ἡγούμενος καί ἀνακαινιστής τῆς μονῆς Προυσοῦ, ὁ ἱερομόναχος Κύριλλος Καστανοφύλλης (1775-1835), ἡγούμενος κι αὐτός τῆς Μονῆς Προυσοῦ καί ὁ ἱερομόναχος Ραφαήλ ὁ Ἀκαρνάν ὁ Καυσοκαλυβίτης (1714-1804), συμμαθητής τοῦ Εὐγένιου Βούλγαρη καί διδάσκαλος στή Ζαγορά καί σημαντικοῦ ὑμνογράφου. Ὅλες αὐτές οἱ πνευματικές μορφές, εἶναι κάποιοι ἀπό τούς κρίκους τῆς χρυσῆς ἁλυσίδας πού συνδέει τούς τόπους μας, τήν Εὐρυτανία, τήν Αἰτωλοακαρνανία καί τό Ἅγιον Ὄρος.

   Εἰδικότερα, ἡ περίπυστος Μονή τοῦ Προυσοῦ, τό παλλάδιο αὐτό τῶν Ἀγράφων και τῆς Αἰτωλίας, εἶναι ὁ πνευματικός καί ἱστορικός ἐκεῖνος τόπος, περί τοῦ ὁποίου ἐκλεκτοί συνομιλητές μέ τίς ἐμπεριστατωμένες εἰσηγήσεις τους καί ἀκόμη ἐκλεκτότερο κοινό μέ τήν τιμητική παρουσία του, ἀξιοχρέως διαλέγονται κατά τή σημερινή ἡμερίδα. Στά στενά χρονικά πλαίσια μιᾶς εἰσηγήσεως, θά ἐπιχειρήσουμε μία πολύ συνοπτική παρουσίαση ὄψεων τῆς ἀμφίδρομης σχέσης τῆς Μονῆς Προυσοῦ μέ τό Ἅγιον Ὄρος.

   Ἡ σχέση αὐτή εἶναι οὐσιαστική καί καίρια καθώς ἀναφερόμαστε σέ πνευματικές μορφές ἤ καλλιτεχνικές προσωπικότητες πού συνδέονται -ἐκτός τῶν ἄλλων- καί μέ τήν καταγραφή τῆς ἱστορίας τῆς ἱδρύσεως, τήν ἐπιτυχή ἐπανίδρυση καί ἐπάνδρωση τῆς Μονῆς ἀπό Ἁγιορεῖτες μοναστές ἀλλά καί σέ πνευματικά ἀντιδάνεια, ὅπως γιά παράδειγμα, ἡ συμβολή τῆς Μονῆς Προυσοῦ στήν ἀναγέννηση τοῦ σύγχρονου ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ.

  

Ἡ ἀναφορά μας, ἀξιοχρέως, ἀρχίζει μέ τόν ὁ­σι­ο­μάρ­τυρα Ρω­μα­νό τόν Καυσοκαλυβίτη, τόν πρῶ­το ἀπό τούς τρεῖς νε­ο­μάρ­τυ­ρες-μα­θη­τές τοῦ ὁσίου Ἀ­κα­κίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου τοῦ ἐξ Ἀγράφων, πού μαρτύρησε στην Κωνσταντινούπολη το 1694. Ὁ ἅγιος Ρωμανός εἶδε τό φῶς τῆς πρώτης ἡ­μέ­ρας του στό χω­ριό Σό­βο­λακ τῆς ἐ­παρ­χίας Λυτ­ζᾶς καί Ἀγράφων, μετέπειτα Ἀνδράνοβα, καί ση­με­ρινό Ἀ­σπρό­πυργο Εὐρυτανίας, πού ὡς γνωστόν βρίσκεται πλη­σίον τῆς μο­νῆς Πρου­σοῦ, στήν ὁ­ποία καί ἀρ­χικά εἰ­σῆλθε γιά νά μο­νά­σει. Σέ χειρόγραφες μαρτυρίες πού σχετίζονται με τήν Ἱερά Διήγηση τῆς Θεοτόκου Προυσιωτίσσης ἀναφέρεται ὅτι πρίν ὁ ἅγιος Ρωμανός ἀναχωρήσει γιά τό Ἅγιον Ὄρος, εἶχε ἀσκηθεῖ ὡς δόκιμος μοναχός στή μονή Προυσοῦ.

     Τόν Ἰούνιο τοῦ 2012 καθώς καί τόν Νοέμβριο τοῦ 2014, στό πλαίσιο Συνεδρίων Τοπικῆς Ἱστορίας καί Πολιτισμοῦ τῆς περιοχῆς σας, εἴχαμε τήν εὐκαιρία νά παρουσιάσουμε στό φιλομαθές κοινό τοῦ τόπου σας τήν πολύ σημαντική φυσιογνωμία τοῦ λογίου Ἁγιορείτου ἱερομονάχου Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτου τοῦ Αἰτωλοῦ (+ 1765). Στίς εἰσηγήσεις μας ἐκεῖνες ἀνακεφαλαιώσαμε τίς μέχρι τότε πληροφορίες καί βιογραφικές εἰδήσεις περί αὐτοῦ, τίς ὁποῖες ἡ ἔρευνα, τόσο ἡ δική μας ὅσο καί ἄλλων ἐρευνητῶν εἶχε ἐπισημάνει καί τόν συνδέσαμε ἄμεσα μέ τή μονή τοῦ Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Παλαιοκαρυᾶς Τριχωνίδος, τῆς ὁποίας σήμερα τό σωζόμενο καθολικό λειτουργεῖ σήμερα ὡς κοιμητηριακός ναός τοῦ χωριοῦ Ζακόνινα Τριχωνίδος. Σύμφωνα μέ πληροφορίες, πού ἡ ἔρευνά μας δέν ἔχει ἀκόμα διασταυρώσει, ἡ ἔρημη αὐτή Μονή ὑπῆρξε μετόχι τῆς μονῆς Προυσοῦ…

(…) Ὁ ἱ­ε­ρο­μό­να­χος Πε­λά­γιος (+1788) κα­τα­γό­ταν ἀπό τό χω­ριό Ἀν­δρά­νοβα (ση­με­ρινό Ἀ­σπρό­πυργο) τοῦ Καρ­πε­νη­σίου. Τό πι­θα­νώ­τερο εἶ­ναι νά προσελ­κύ­σθηκε στό Ἅγιον Ὄρος ἀπό τήν φήμη τοῦ συν­το­πίτη του ὁσιομάρ­τυρα Ρω­μα­νοῦ γι᾿ αὐτό και κοινοβίασε στην ἱστορική και ἁγιοτόκο Καλύβη τοῦ Ἁγίου Ἀκακίου ὡς ὑποτακτικός τοῦ παπα-Ἰωνᾶ τοῦ Καυσοκαλυβίτου…Φθάνοντας στόν Προυσό ὁ Πελάγιος ἀ­νέ­λαβε τήν ἡ­γου­με­νία τῆς Μονῆς (1754-1785) προ­χω­ρῶν­τας μά­λι­στα σέ με­γά­λες ἀ­να­και­νί­σεις. Με­τέβη ἐ­κεῖ ἀπό τό Ἅ­γιον Ὄ­ρος, ἀν­τα­πο­κρι­νό­με­νος στίς πα­ρα­κλή­σεις τῶν συμ­πα­τρι­ω­τῶν του νά φρον­τί­σει γιά τό παλ­λά­διο τῆς Εὐρυ­τα­νίας, τή μονή Πρου­σοῦ, ἡ ὁ­ποία εἶχε ὑ­πο­στεῖ με­γά­λες ζη­μιές ἀπό πυρ­καϊά τό 1754. Σημαντικό σταθμό στό ἐκτεταμένο ἀ­να­και­νιστικό και κτητορικό ἔργο τοῦ Πελαγίου ἀποτελεῖ ἡ ἀ­νέ­γερση τοῦ νέου κα­θο­λι­κοῦ τῆς Μο­νῆς, τό ὁ­ποῖο μά­λι­στα φρον­τί­ζει καί νά ἁ­γι­ο­γρα­φη­θεῖ, σύμ­φωνα ἄλ­λω­στε μέ με­γα­λο­γράμ­ματη ἐ­πι­γραφή στό κα­θο­λικό τῆς Μο­νῆς…

(…) Μέ τή σειρά του, ὁ «πανοσιώτατος» καί «μουσικολογιώτατος» ἱερομόναχος Κύριλλος Καστανοφύλλης, γέννημα μέν τῆς Καστανιᾶς τῶν Ἀγράφων, θρέμμα δέ τοῦ Ἁγιωνύμου Ὄρους Ἄθω, ἀναγεννήθηκε μέσω τῆς εἰσόδου του στή μοναχική ζωή στή μονή τοῦ Προυσοῦ, τήν ὁποία στή συνέχεια καί εὐεργέτησε. Ὁλοκληρώθηκε ὅμως ὡς μεγαλόσχημος μοναχός καί καλλιεργήθηκε πνευματικά στό Ἅγιον Ὄρος, ὅπως ἄλλωστε καί πλειάδα ἁγιασμένων μορφῶν πού ζωογόνησαν τόν γηραιό Ἄθωνα μέ τήν φρεσκάδα τῶν Εὐρυτανικῶν καί Ἀκαρνανικῶν ὀρέων…

(…) Ὁ ἱερομόναχος Κύριλλος συνδέεται μέ τή σύνθεση καί τή διόρθωση ὑμνογραφικῶν κειμένων τόσο στήν Ἱερά Διήγηση, πού ἀποτελεῖ ὡς γνωστόν τήν πρώτη ἔντυπη συλλογή περί τῆς θαυματουργοῦ εἰκόνας τῆς Θεοτόκου Προυσιωτίσσης ὅσο καί στήν Ἀκολουθία τοῦ ὑποτακτικοῦ του ὁσιομάρτυρος Γερασίμου τοῦ Μεγαλοχωρίτου. Ἡ Ἱερά Διήγησις πρωτοεκδόθηκε στήν Τεργέστη τό 1815. Ἡ συγκρότηση τῆς ἐν λόγω συλλογῆς ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα συνεργασίας τοῦ Κυρίλλου μέ ἄλλα λόγια πρόσωπα. Πρόκειται κυρίως γιά Ἁγιορεῖτες ὑμνογράφους, πού συνέθεσαν τροπάρια ἤ κανόνες γιά τήν Θεοτόκο Προυσιώτισσα. Ἀναφέρονται: ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ μοναχός Χριστοφόρος ὁ ἐκ τῆς ἰβηριτικῆς Σκήτης Τιμίου Προδρόμου, ὁ ἱερομόναχος Γεράσιμος Ἰωαννούλης, ὁ ἐκ τῆς Σκήτης τῆς Ἁγίας Ἄννης, ὁ ἱεροδιάκονος Βενέδικτος τῆς μονῆς Ἁγίου Παντελεήμονος ὁ ἐκ Σύμης καταγόμενος († 1840) καί ὁ ἱερομόναχος Ἰωνᾶς Καυσοκαλυβίτης…

(…)  Θεωροῦμε ἐπίσης ἄξια μνείας τήν παρουσία στήν ἱερά Μονή Προυσοῦ, κατά τήν περίοδο 1974-1978, τῆς πολύ συγκροτημένης καί δημιουργικῆς μοναστικῆς ἀδελφότητας ὑπό τήν ἡγουμενία τοῦ ἱερομονάχου Γρηγορίου Ζουμῆ. Οἱ ἐκλεκτοί αὐτοί πατέρες μετά τήν ἀναχώρησή τους ἀπό τόν Προυσό, ἐπάνδρωσαν τήν ἱερά Μονή Δοχειαρίου στό Ἅγιον Ὄρος, συμβάλλοντας δυναμικά στήν ἀναγέννηση τοῦ Ἀθωνικοῦ Μοναχισμοῦ, πού συντελεῖται μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ ἀπό τά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1970…

(…)   Εὐχόμαστε ἡ προσεχής ἔρευνα τόσο στό Ἀρχεῖο καί τή Βιβλιοθήκη τῆς μονῆς Προυσοῦ ὅσο καί ἀλλοῦ νά φωτίσει περισσότερο τίς πολύ σημαντικές αὐτές ἁγιορειτικές πτυχές τῆς ἱστορίας της.

Ἀποσπάσματα ἀπό τήν εἰσήγηση τοῦ συγγραφέα κατά τήν ἐπιστημονική ἡμερίδα «Ὁ Κύριλλος Καστανοφύλλης ὁ Ἁγιορείτης, Ἱερά Μονή Προυσιωτίσσης καί ἡ Σχολή Ἑλληνικῶν Γραμμάτων Προυσοῦ», πού διοργανώθηκε στό Ἀγρίνιο στίς 27 Νοεμβρίου 2016. Τήν εἰσήγηση ἀνέγνωσε εὐγενῶς ὁ φιλοαθωνίτης ἁγιογράφος Νίκος Μπαζώνης, καθώς ἡ παρουσία τοῦ Γέροντος Παταπίου δέν κατέστη ἐφικτή.