Βίος καί Ἔργα τοῦ Ἁγιορείτου μοναχοῦ Ἀγαπίου Λάνδου τοῦ ἐκ Κρήτης, τοῦ δημοφιλέστερου συγγραφέα στήν Τουρκοκρατία

Ἐλένης Καμπουράκη-Πετράκη, μαθηματικοῦ

    

Σε ηλικία περίπου 25 ετών πήγε στο Άγιο Όρος, όπου μόνασε σε διάφορες μονές. Οι πλούσιες βιβλιοθήκες που υπήρχαν εκεί και οι λόγιοι Αγιορείτες μοναχοί συνέβαλαν στο να συμπληρώσει τη μόρφωσή του. Μελέτησε πολλά βιβλία και χειρόγραφα και γνώρισε τους θησαυρούς της εκκλησιαστικής φιλολογίας. Εκεί έμαθε και την Αραβική γλώσσα. Η κύρια ασχολία του ήταν η αντιγραφή χειρογράφων. Συγχρόνως μετέφραζε και εκλαΐκευε σπουδαία πατερικά κείμενα και βίους Αγίων από τη λόγια γλώσσα στην απλή ελληνική. Ακόμη ανθολογούσε και μετέφραζε στα ελληνικά διάφορα ιταλικά θρησκευτικά βιβλία. Καθώς ήξερε την αξία της γνώσης προσπάθησε να μεταδώσει τις γνώσεις του στους υπόδουλους και ταλαίπωρους Έλληνες. Για το σκοπό αυτό μετέφρασε, διασκεύασε, αλλά και συνέγραψε πολλά βιβλία, αξιοποιώντας έτσι τις γνώσεις και την πείρα που απέκτησε από τη διαρκή μελέτη. Τα εκκλησιαστικά βιβλία που έγραψε ήταν κατανοητά από τους απλούς χριστιανούς, τους αμαθείς και τους ολιγογράμματους και τους βοηθούσαν να πορεύονται το δρόμο του Θεού και να οπλίζονται με δύναμη και υπομονή τα δύσκολα χρόνια της δουλείας. Ακόμη ήταν χρήσιμα στους κληρικούς και στους μοναχούς, γιατί βοηθούσαν στην κατάρτισή τους και αποτελούσαν υλικό για να διδάξουν τους άλλους.

Ο Αγάπιος Λάνδος γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1585. Τότε, στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, η παιδεία παρουσίαζε αξιόλογη ακμή και ανθούσαν τα γράμματα και οι τέχνες. Έτσι είχε την ευκαιρία να λάβει εξαιρετική μόρφωση. Διψούσε για μάθηση και εκτός από την ελληνική παιδεία σπούδασε ιταλική φιλολογία και αργότερα εξελίχθηκε σε διαπρεπή λόγιο. Το κοσμικό του όνομα ήταν Αθανάσιος και αργότερα, όταν έγινε μοναχός, ονομάστηκε Αγάπιος.

Εκτός από θρησκευτικά βιβλία, έγραψε και το περίφημο ΓΕΩΠΟΝΙΚΟΝ, που περιέχει πρακτικές οδηγίες και συμβουλές, για το οποίο θα μιλήσουμε λίγο πιο κάτω.

Tα βιβλία του Αγαπίου, λόγω του περιεχομένου τους και της απλής γλώσσας που χρησιμοποιούσε, είχαν μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό, όπως προκύπτει από τις συνεχείς επανεκδόσεις τους για πάνω από διακόσα χρόνια. Όλα τα βιβλία του τυπώθηκαν στη Βενετία και τα υπέγραφε ως «Αγάπιος μοναχός ο Κρης». Σήμερα τα συναντάμε σε διάφορες βιβλιοθήκες και σε μοναστήρια.

Ο Αγάπιος ήταν πολύ δραστήριος και συχνά έφευγε από το Άγιο Όρος και περιόδευε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας – όπως έκανε αργότερα ο Κοσμάς ο Αιτωλός – για να διδάξει το λόγο του Θεού, να τονώσει το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων, να τους δώσει χρήσιμες συμβουλές και να τους προσφέρει γνώσεις. Κάποια διαστήματα πήγαινε στη Βενετία, πόλη ονομαστή για τα τυπογραφεία της, προκειμένου να επιμεληθεί και να επιβλέψει την τύπωση των βιβλίων του.

Από τα γνωστότερα τυπωμένα έργα του είναι τα ακόλουθα:

1.Αμαρτωλών Σωτηρία. Περιέχει ικετήριο πίνακα στην υπεραγία Θεοτόκο γραμμένο στην απλή ελληνική γλώσσα. Πρωτοεκδόθηκε στη Βενετία το 1641 και επανεκδόθηκε 28 φορές μέχρι το 1820. Οι επανεκδόσεις του δεν σταμάτησαν, αλλά συνεχίστηκαν και μετά το έτος αυτό. Μεταφράστηκε στα ρωσικά, ρουμανικά, αραβικά και τουρκικά. Το ωραίο και πρωτότυπο αυτό έργο, γραμμένο στη γλώσσα του λαού, σύντομα αντικατέστησε, στην κυριολεξία εξουδετέρωσε, άλλα αντίστοιχα βιβλία. Όπως σημειώνει ο Α. Αγγέλου «Η εκδοτική του εμβέλεια έφθασε άνετα ως την εποχή μας, αφού για αιώνες ολόκληρους θεωρήθηκε ο συνέκδημος του ασκητισμού». Μια έκδοση του 1889 του βιβλίου αυτού βρίσκεται σήμερα στην Ιερά Μονή Κουδουμά.   (συνέκδημος=βιβλίο που περιέχει μικρές εκκλησιαστικές προσευχές).

2. Νέος Παράδεισος. Περιλαμβάνει: Βίους Αγίων, που έχουν επιλεγεί από τα βιβλία Συμεώνος του Μεταφραστού. Είναι μεταφερμένο στην κοινή (απλή) ελληνική γλώσσα. Βενετία 1641. Ακολούθησαν 14 επανεκδόσεις του. Έκδοση του 1863 υπάρχει στην Ιερά Μονή Κουδουμά.

3. Εκλόγιον. Περιέχει τους βίους 40 Αγίων. Εκδόθηκε στη Βενετία το 1642 και έκαμε 18 επανεκδόσεις.

4. Θεοτοκάριον Ωραιότατο και Χαρμόσυνο, υμνολογικό, συντάχθηκε από βιβλία του Αγίου Όρους. Βενετία 1643.

5. Θηκαράς, συλλογή ύμνων και ευχών, Βενετία 1643.

6. Το ψυχοσωτήριον Ψαλτήριον, μετάφραση του εξηγητού ψαλτηρίου του Θεοδωρήτου του Κύρου, Βενετία, 1643.

7. Βίβλος καλουμένη Καλοκαιρινή. Περιλαμβάνει βίους μερικών Αγίων, που είναι οι ωραιότεροι του καλοκαιριού (από την πρώτη Μαρτίου ως τα τέλη Αυγούστου). Πρόκειται για μεταφορά κειμένων από τη λόγια γλώσσα στην απλή γλώσσα που μιλούσε ο λαός. Το έργο αυτό επιμελήθηκε και τύπωσε με δικά του έξοδα στη Βενετία το 1657, ακολούθησαν 14 επανεκδόσεις του. Έκδοση του 1657 υπάρχει στην Ιερά Μονή Κουδουμά.

8. Κυριακοδρόμιο. Πρωτοεκδόθηκε το 1657 στη Βενετία και έκαμε 21 επανεκδόσεις.

9. Χριστιανών Σωτηρία, Βενετία 1685, και άλλα.

Η μεγάλη ζήτηση των βιβλίων του οδηγούσε σε περισσότερες από μια εκδόσεις του ίδιου βιβλίου μέσα στην ίδια χρονιά και σε διαφορετικά τυπογραφεία, όπως για παράδειγμα το Αμαρτωλών Σωτηρία, που πραγματοποίησε το 1765 τρεις εκδόσεις και τυπώθηκε στα τυπογραφεία του Βόρτολι, του Γλυκή και του Θεοδοσίου.

10. Γεωπονικόν. Το βιβλίο αυτό το έγραψε όταν ήταν νέος, πιθανόν το 1620, εκδόθηκε στη Βενετία το 1643 και επανεκδόθηκε τουλάχιστον άλλες 15 φορές. Το 1779 επανεκδόθηκε στη Βενετία, πιθανόν αναθεωρημένο και συμπληρωμένο, με τον μακροσκελή περιγραφικό τίτλο: Βιβλίον καλούμενον Γεωπονικόν, εις το οποίον περιέχονται ερμηνείαι θαυμασιώταται. Πώς να κεντρώνονται και φυτεύονται τα δέντρα και έτερα όμοια. Και εξόχως πώς να κυβερνάται πας ένας δια να φυλάγεται υγιής. Έτι δε και ιατρικά διάφορα αληθέστατα συναγμένα από ιατρούς σοφωτάτους, εις πάσαν ασθένειαν. Και Μηνολόγιον δια όλες τες εορτές του χρόνου.

Το Γεωπονικό ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που αφορούν τη Γεωπονία, τη Βοτανική και την Ιατρική. Η μελέτη των δύο πρώτων (Γεωπονία και Βοτανική) γίνεται από τους αρχαίους χρόνους σε στενή σχέση με την Ιατρική εξαιτίας της σπουδαιότητας που απέκτησαν τα φυτά στη θεραπεία των διαφόρων ασθενειών. Η σχέση τους αυτή φαίνεται από τα συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων και κυρίως του Ιπποκράτη, ο οποίος χρησιμοποιούσε 300 περίπου φάρμακα, του Γαληνού, που είχε μεγάλη πείρα στη Φαρμακολογία, και έγραψε 26 βιβλία σχετικά με αυτήν, και στο «Περί ζώων» του Αριστοτέλη. Επίσης φαίνεται στα έργα των Ρωμαίων: του Πλίνιου, ο οποίος έγραψε βιβλία για τις ιατρικές ιδιότητες των φυτών και για φάρμακα από ζωικές πηγές, καθώς και του ιατρού Διοσκουρίδη στο έργο του «Περί ύλης ιατρικής». Αυτό παρατηρείται και σε συγγράμματα των επόμενων εποχών, όπως συγγράμματα Φυσικής, Ιατροσόφια, Φαρμακολογίες, Λεξικά για τα Βότανα, διάφορα συνταγολόγια κ. ά. Στο ίδιο πνεύμα είναι γραμμένο και το «Γεωπονικόν» καθώς η Γεωπονία είχε έναν επί πλέον πρακτικό σκοπό, εκτός από την καλλιέργεια δέντρων και φυτών για διατροφικές ανάγκες, την καλλιέργεια διαφόρων βοτάνων που χρησιμοποιούνταν ως φάρμακα από τον άνθρωπο για την προφύλαξη και βελτίωση της υγείας του και τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Στο βιβλίο αυτό δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην καλλιέργεια ορισμένων δένδρων και φυτών και περιέχονται πρακτικές οδηγίες για τον σκοπό αυτό, ιατρικές συμβουλές που αφορούν την υγιεινή του ανθρώπου, και χρήσιμες γνώσεις για διάφορα ιατρικά θέματα .

  Τα έργα του Αγαπίου από το 1641 ως το 1820 είχαν συνολικά πάνω από 150 εκδόσεις και κυκλοφορούσαν σε περισσότερα από 300.000 αντίτυπα, κι αυτό δείχνει πως o Αγάπιος ήταν ο πιο δημοφιλής συγγραφέας στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τον καιρό της Τουρκοκρατίας. Εκτός από τα έργα τα οποία αναφέραμε, που ήταν τα πιο γνωστά, και άλλα έργα του είδαν το φως της δημοσιότητας, ενώ άλλα έμειναν χειρόγραφα στη βιβλιοθήκη του ελληνικού ναού του Αγίου Γεωργίου στη Βενετία όπου ο ίδιος τα δώρισε.

  Ο Αγάπιος είχε βαθιά πίστη στο Θεό και μεγάλη αγάπη στον άνθρωπο. Οι δραστηριότητες και τα έργα του για τον «κατά Θεόν φωτισμόν των ομοεθνών του» άγγιξαν και συγκίνησαν πολύ κόσμο, γι’ αυτό απολάμβανε τον σεβασμό και την εκτίμηση όλων. Πέθανε καταξιωμένος σε βαθύ γήρας στη Βενετία γύρω στα 1670, ίσως και αργότερα.

Με πληροφορίες από Εφημερίδα Πατρίς της Κρήτης και από το

agioritikes-mnimes